Zarówno Alzheimer, demencja jak i „normalne” starzenie się mózgu związane są z jego patologią i procesami wyniszczającymi, a tym samym przekładają się na gorsze funkcjonowanie emocjonalno-poznawcze. Potocznie używamy tych nazw zamiennie, jednak każde z powyższych zmian cechuje się odrębną etiopatogenezą, przebiegiem oraz skalą zniszczenia.
Alzheimer
Alzheimer został po raz pierwszy opisany na początku XX wieku. Jest to przewlekła oraz postępująca choroba neurodegeneracyjna, charakteryzująca się kłębkami neurofibrylarnymi oraz amyloidozą, skutkującą nieprawidłowym odkładaniem się w mózgu białka amyloidowego. W rezultacie dochodzi do wyniszczenia komórek w mózgu oraz jego przedwczesnego zaniku. Największemu zniszczeniu ulegają obszary odpowiadające za myślenie, planowanie, pamięć oraz orientację przestrzenną. Wśród nich, wyjątkowo dotkliwie zostaje uszkodzony hipokamp, odpowiadający za umiejętność tworzenia nowych wspomnień. Ponadto, powiększeniu ulegają komory mózgowe, co odbywa się kosztem zmniejszonej objętości istoty szarej.
Choroba Alzheimera miewa podłoże genetyczne, jednak blisko 85% przypadków zachorowań ma charakter wieloczynnikowy, niezwiązany z historią rodzinną. Poza występowaniem Alzheimera w rodzinie, ryzyko wystąpienia choroby jest większe u osób starszych, kobiet, osób niewykształconych oraz chorujących na cukrzycę.
Objawy Alzheimera pojawiają się stopniowo i rozwijają się latami. Dzieli się je na 3 kategorie:
- Poznawcze – trudności w zapamiętywaniu nowych informacji; wiąże się to z uszkodzeniem hipokampu
- Funkcjonalne – problemy w wykonaniu czynności dnia codziennego, takich jak mycie się, ubieranie, jedzenie
- Behawioralno/psychologiczne – zaburzenia nastroju oraz zachowania
Najczęstsze objawy Alzheimera według Amerykańskiego Stowarzyszenia chorych na Alzheimera to:
- Zaburzenia pamięci i koncentracji
- Zaburzenia planowania, podejmowania decyzji oraz rozwiązywania problemów
- Zaburzenia językowe
- Zaburzona orientacja w miejscu i czasie
- Urojenia oraz omamy – chory wierzy w teorie spiskowe oraz widzi i słyszy rzeczy, których nie ma
- Gubienie i chowanie przedmiotów w nietypowych miejscach
- Impulsywne zachowania, brak hamulców oraz wahania nastroju
- Nierozpoznawanie samego siebie w lustrze
- Niepokój psychoruchowy, wędrowanie
- Apraksja – problem z wykonywaniem najprostszych wyuczonych ruchów takich jak wiązanie sznurowadła, trzymanie sztućców lub pisanie
- Zaburzenia wykonywania codziennych czynności, takich jak mycie się, ubieranie, jedzenie
- Napady padaczkowe i nagłe skurcze mięśni (również podczas snu)
Demencja
Demencja (inaczej otępienie) jest zespołem objawów pojawiających się w wyniku choroby lub uszkodzenia mózgu. Może być powodowana przez różne choroby, takie jak: choroba Parkinsona, demencja naczyniowa, demencja z ciałami Lewy’ego czy wreszcie choroba Alzheimera. Demencja jest chorobą postępującą, której objawy nasilają się wraz z biegiem czasu, natomiast praca z psychologiem może ten proces spowolnić. W przypadku, gdy otępienie jest wywołane przez inne choroby możliwe jest nawet odwrócenie zmian poznawczych.
- Z przebiegiem Alzheimerowskim (50-60% przypadków)
- Naczyniowa (20-30%) – spowodowana przez uszkodzenie naczyń krwionośnych mózgu. W rezultacie nie jest mu dostarczana wystarczająca ilość tlenu oraz substancji odżywczych. Powyższy stan kończy się udarem niedokrwiennym. Niektóre z nich mogą doprowadzić do nagłych i obszernych uszkodzeń, inne są mikroudarami, których konsekwencje nie są od razu zauważane. Objawy utraty pamięci będą podobne do przebiegu choroby Alzheimera, jednak osoba z Alzheimerem na zawsze utraciła zdolność do „zapisania” nowych wspomnieć i informacji, podczas gdy osoba z demencją może losowo pamiętać nowe i niedawne wydarzenia.
- Z ciałami Lewy’ego (10-25%) – przypomina demencję związaną z chorobą Parkinsona, gdyż jej najbardziej typowymi objawami są problemy z poruszaniem się i spożywaniem posiłków, szuranie, drżenia kończyn oraz pochylona sylwetka. Objawy są bardzo zbliżone, jednak to co pozwala odróżnić obie diagnozy to kontekst w jakim one występują. Przy chorobie Parkinsona ręce drżą nawet w okresie spoczynku, podczas gdy w demencji z ciałami Lewy’ego kończyny drżą jedynie przy próbie ruchu.
- Czołowo-skroniowa (10-15%) – spowodowana uszkodzeniem płata czołowego i skroniowego mózgu. Pierwsze objawy mogą pojawić się już nawet w wieku 50-60 lat i dotyczą głównie zmiany zachowania oraz osobowości. Najbardziej widoczne są trudności z podejmowaniem racjonalnych decyzji, hamowaniu impulsów (funkcje płata czołowego) oraz problemy ze słuchem i mówieniem (płat skroniowy).
Różnice pomiędzy demencją a chorobą Alzheimera
| Demencja | Alzheimer | |
|---|---|---|
| Leczenie | Bywa tymczasowa lub odwracalna | Nieodwracalny |
| Występowanie | U osób z Alzheimerem, chorobą Huntingtona, Parkinsona lub Creutzfeldta Jacoba | Takie same jak przy demencji + problem w wykonywaniu podstawowych funkcji życiowych jak chodzenie, mówienie, połykanie, orientacja w terenie |
| Objawy | Zmiana osobowości, utrata pamięci, drażliwość, wahania nastroju | Takie same jak przy demencji + problem w wykonywaniu podstawowych funkcji życiowych jak chodzenie, mówienie, połykanie, orientacja w terenie |
Starzenie się
Normalne procesy starzenia się związane są z występowaniem bardzo podobnych objawów do tych demencyjnych, jednak ich intensywność jest o wiele mniejsza. Występuje na przykład gorsza pamięć dotycząca bieżących wydarzeń przy zapamiętaniu listy zakupów lub imienia i nazwiska aktora. Jednocześnie zostaje zachowana bardzo dobra pamięć wydarzeń z młodości. Starsi odczuwają również spowolnienie ruchów, gorszą koordynacja ruchową, wolniejsze reakcje oraz umiarkowane drżenie rąk. Bardzo częstym objawem jest również obniżenie nastroju. O depresji starczej możesz przeczytać tutaj.
Bang, J., Spina, S., & Miller, B. L. (2015). Frontotemporal dementia. The Lancet, 386(10004), 1672-1682.
Gaweł, M., & Potulska-Chromik, A. (2015). Choroby neurodegeneracyjne: choroba Alzheimera i Parkinsona. Postępy Nauk Medycznych, 28(7), 468-476.
Scheltens, P., Blennow, K., Breteler, M. M., De Strooper, B., Frisoni, G. B., Salloway, S., & Van der Flier, W. M. (2016). Alzheimer’s disease. Lancet (London, England), 388(10043), 505-517.
T O’Brien, J., & Thomas, A. (2015). Vascular dementia. The Lancet, 386(10004), 1698-1706.
Anna Maria Sobczak
Założycielka, Psycholog młodzieży i dorosłych, Psychoterapeutka