Termin został stworzony w 1974 roku przez socjologa Davida Phillipsa w celu opisania naśladowczego efektu zachowań samobójczych. Nazwa wzięła się od książki „Cierpienia młodego Wertera”, na końcu której główny bohater odbiera sobie życie w imię miłości. Powieść Wolfganga von Goethego zyskała ogromną popularność, a zaraz po jej publikacji w roku 1774, około 40 młodych ludzi popełniło samobójstwo wzorując się na młodym Werterze. Skąd wiadomo? Osoby te w momencie śmierci były ubrane podobnie do głównego bohatera, użyły tej samej metody samobójstwa oraz miały przy sobie powyższą powieść (Berman, 1999). Co ciekawe, skutek, który odniosła książka sprawił, że stała się zakazana w Danii oraz we Włoszech.
Po przeanalizowaniu podobnych przypadków w latach 1947-1968, David Phillips doszedł do wniosku, że istnieje związek pomiędzy nagłośnieniem w mediach faktu popełnienia samobójstwa a wzrostem liczby popełnionych samobójstw.
Socjolog odkrył, że każdorazowo, gdy czasopisma w Stanach Zjednoczonych lub Wielkiej Brytanii publikowały artykuł o znanej osobie, która odebrała sobie życie, wskaźnik samobójstw w kolejnym miesiącu wzrastał o 9 lub nawet 25,5% (Phillips, 1974).
Przykłady samobójstw znanych postaci, które wywołały epidemię kolejnych samobójstw:
- 2 lipca 1961 w wyniku próby samobójczej umiera Ernest Hemingway.
- 7 sierpnia 1962 znaleziono martwą Marylin Monroe w swojej łazience. Wszystko wskazywało na to, że popełniła samobójstwo. Przyjmuje się, że w następnie tego wydarzenia ponad 300 osób odebrało sobie życie.
- 3 kwietnia 1994 roku Kurt Cobain uciekł z odwyku. Dwa dni później 5 kwietnia odebrał sobie życie.
- W wigilię 1999 roku samobósjstwo popełnił Tomasz Beksiński
- 11 sierpnia 2014, samobójstwo popełnił Robin Williams, chorujący na depresję oraz demencję. Przez 5 miesięcy częstotliwość samobójstw w USA była około 10% wyższa (życie odebrało sobie ponad 1800 osób więcej niż przewidywano).
- 17 Maja 2017: samobójstwo popełnia Chris Cornell, wokalista zespołów Audioslave, Soundgarden. Dwa miesiące później życie odbiera sobie bliski przyjaciel Chester Bennington, główny wokalista zespołu Linkin Park.
- 20 kwietnia 2018 roku samobójstwo popełnił 28-letni DJ Tim Bergling, znany jako Avicii.
Dlaczego ludzie biorą przykład z samobójstw celebrytów? Prawdopodobnie dlatego, że wielu artystów w historii przypisywało odebraniu sobie życia element romantyzmu, co w przypadku młodych ludzi było częstym czynnikiem decydującym.
Obecnie część naukowców kwestionuje działanie efektu Wertera, chociaż podkreśla, że może istnieć jakiś związek między samobójstwem sławnych osób, a zwiększeniem częstotliwości prób samobójczych. Emile Durkheim (znany suicydolog) uważa, że czyjeś samobójstwo może wpłynąć destrukcyjnie na inne osoby, jednak podkreśla, że takie zjawisko nie może znacznie oraz trwale zwiększyć społecznego wskaźnika samobójstw. Ostatecznie zakłada się, że podobny efekt jest ograniczony i utrzymuje się krótko (Durkheim, 2006).
Z tego co dowiedzieliśmy się o efekcie Wertera do tej pory, wygląda na to, że nagłośnienie samobójstwa znanej osoby wraz z opisem metody samobójstwa oraz powodem śmierci stanowi czynnik spustowy dla osób, które już wcześniej myślały o odebraniu sobie życia. Natomiast stosunkowo rzadko takie zjawisko nakłoni do odebrania sobie życia osoby, które wcześniej nie były w ryzyku i nie przejawiały takich tendencji.
Aktualnie wierzy się, że problemem jest nie tyle informacja w mediach o samobójstwie sławnej osoby, lecz nieprzemyślany i nieodpowiedni opis tego zdarzenia. Zauważyliście, że nie wspomniałam nic o tym w jaki dokładnie sposób celebryci z tego artykułu odebrali sobie życie? Nie jest to przypadkowe. Uznaje się, że nie powinno się wdawać w szczegóły opisujące proces prowadzący do śmierci. Gdyby istniało kontinuum poprawnego dzielenia się informacjami dotyczącymi samobójstwa, po jednej stronie znajdowałoby się poinformownie o tym, że taka sytuacja miała miejsce bez wdawania się w szczegóły, a po drugiej opis całego zdarzenia z instrukcją oraz linkiem do sklepu internetowego, w którym można kupić wszystkie potrzebne narzędzia.
Chociaż brzmi to skrajne, ostatni przykład nie jest wcale w internecie rzadkim zjawiskiem. Więcej można o nim przeczytać w naszym innym artykule o Cybersuicydologii oraz jej skutkach dla społeczeństwa.
Anna Maria Sobczak
Psycholożka, Pedagożka
- Phillips, D. P. (1974). The influence of suggestion on suicide: Substantive and theoretical implications of the Werther effect. American sociological review, 340-354.
- Berman, J. (1999). Surviving literary suicide. Univ of Massachusetts Press.
- Durkheim, E. (2006). Samobójstwo: studium z socjologii. Oficyna Naukowa.