Wiele osób obawia się utraty życia, a przez to podejmuje wiele działań, które mogą je przedłużyć. Jest to jednym z powodów, dla którego większość ludzi nie lubi tematu śmierci oraz nie rozumie motywacji osób, które chcą odebrać sobie życie. Skutkuje to tym, że samobójstwa oraz samookaleczenia wciąż pozostają tematem taboo, zarówno w Polsce jak i na całym świecie.
A co na ten temat środowisko naukowe? W zależności od dziedziny nauki, jest ono inaczej definiowane i tłumaczone.
SOCIOLOGIA: Nurt zapoczątkowany przez Emile Durkheim’a. Socjologiczne podejście do teorii samobójstwa zakłada, że natężenie samobójstw zależy od stanu więzi społecznych, integracji i kontroli społecznej (Douglas, 2015).
SOCIOBIOLOGIA: Uznaje, że rozwój ryzyka samobójstwa wiąże się z podatnością lub predyspozycją do zachowań samobójczych w sytuacji ekspozycji na stresujące wydarzenia (De Catanzaro, 1980).
NEUROBIOLOGIA: Predyzpozycja do zachowań samobójczych oraz nieumiejętność radzenia sobie ze stresem mają związek z zaburzoną ekspresją genów, neuroprzekaźnictwem, oraz neuroanatomią (van Heeringen, 2018).
BADANIA KLINICZNE: Koncentrują się na nieprawidłowej anatomii człowieka lub zaburzeniach funkcjonowania organizmu. Ryzyko samobójcze opisuje się jako organiczny kryzys lękowy prowadzący do patologicznej ucieczki przez śmierć (Helios, 2013).
W perspektywie indywidualnej samobójstwo jest przejawem cierpienia osoby, a w perspektywie interpersonalnej i społecznej jest nie tylko tragedią i stratą dla rodziny i bliskich przyjaciół, ale także utratą członka społeczności i ewentualnych korzyści, które dana osoba mogła wnieść do społeczeństwa. Niezależnie od podstaw teoretycznych, samobójstwa stanowią znaczący problem dzisiejszego świata, będąc jednocześnie jedną z głównych przyczyn śmierci (Gonda i in., 2012).
Zgodnie z doniesieniami Światowej Organizacji Zdrowia:
- Średnio co 40 sekund ktoś na Ziemi podejmuje próbę samobójczą.
- Każdego roku, około miliona ludzi umiera śmiercią samobójczą.
- Samobójstwa stanowią 56% brutalnych śmierci, co oznacza, że więcej osób popełniło samobójstwo niż zmarło w skutek wojny, wypadków samochodowych oraz innych nieszczęśliwych wydarzeń
W Polsce wcale nie jest lepiej, ponieważ w 2019 roku odnotowano prawie 12 tysięcy samobójstw, z czego ponad 5 tysięcy zakończyło się śmiercią. Liczby te są 2 razy większe niż jeszcze 10 lat wcześniej (Lasota, Mirowska-Guzel, & Goniewicz, 2021). Zakłada się jednocześnie, że są one mocno niedoszacowane, ponieważ zgony z niejasnym motywem oraz intencją śmierci uznawane są w zazwyczaj za nieszczęśliwe wypadki, a wiele rodzin wciąż tuszuje samobójstwa swoich bliskich w obawie o stygmatyzację oraz problemy z pochówkiem.
Podsumowanie badań
- Chociaż próby samobójcze są najczęstsze w grupie nastolatków, badania pokazują, że do skutecznych samobójstw dochodzi najczęściej w grupie mężczyzn rasy kaukaskiej powyżej 65 r.ż. (Conejero i in., 2018). Największymi czynnikami ryzyka w tej grupie okazały się izolacja społeczna, choroba somatyczna oraz niepełnosprawność.
- Kobiety częściej podejmują próby samobójcze, jednak u mężczyzn częściej kończą się śmiercią (Tsirigotis, Gruszczynski & Tsirigotis, 2011; Callanan & Davis, 2012).
- Większa skuteczność w przypadku mężczyzn ma związek z wyborem bardziej śmiertelnych metod. Kobiety najczęściej próbują odebrać sobie życie przez podcięcie sobie żył, otrucie lub przedawkowanie leków, podczas gdy mężczyźni strzelają do siebie z broni palnej, wieszają się lub skaczą z wysokości (Callanan & Davis, 2012).
- Europejczycy częściej popełniają samobójstwa niż osoby z mniejszości etnicznych. Wskaźnik samobójstw jest również wyższy w krajach wysokorozwiniętych (Canetto, 2017).
- Metaanaliza badań przeprowadzona na grupie kilkunastu tysięcy osób wskazuje, że list pożegnalny zostawia zaledwie 44,5% osób, które chce zakończyć swoje życie (Pompili i in., 2016)
- Wskaźnik samobójstw jest większy w krajach, w których jest łatwiejszy dostęp do metod samobójczych. Ograniczenie dostępu do tych metod zapobiega między innymi impulsywnym i nieplanowanym samobójstwom (Ajdacic-Gros i in., 2008).
Anna Maria Sobczak
Psycholożka, Pedagożka
Ajdacic-Gross, V., Weiss, M. G., Ring, M., Hepp, U., Bopp, M., Gutzwiller, F., & Rössler, W. (2008). Methods of suicide: international suicide patterns derived from the WHO mortality database. Bulletin of the World Health Organization, 86, 726-732.
Callanan, V. J., & Davis, M. S. (2012). Gender differences in suicide methods. Social psychiatry and psychiatric epidemiology, 47(6), 857-869.
Canetto, S. S. (2017). Suicide: why are older men so vulnerable?. Men and Masculinities, 20(1), 49-70.
Conejero, I., Olié, E., Courtet, P., & Calati, R. (2018). Suicide in older adults: current perspectives. Clinical interventions in aging, 13, 691.
De Catanzaro, D. (1980). Human suicide: A biological perspective. Behavioral and Brain Sciences, 3(2), 265-272.
Douglas, J. D. (2015). Social meanings of suicide. Princeton University Press.
Gonda, X., Pompili, M., Serafini, G., Montebovi, F., Campi, S., Dome, P., Duleba, T., Girardi, P., & Rihmer, Z. (2012). Suicidal behavior in bipolar disorder: epidemiology, characteristics and major risk factors. Journal of affective disorders, 143(1-3), 16-26.
Helios, J. (2013). „Prawo do śmierci – uwagi na kanwie rozważań o samobójstwie”. W: M. Sadowski (red.), Prawo Życia i Śmierci. Wrocław: Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego.
Lasota, D., Mirowska-Guzel, D., & Goniewicz, K. (2021). Analysis of suicide methods and substances influencing the state of consciousness of their victims in Poland. International journal of environmental research and public health, 18(9), 4936.
Pompili, M., Murri, M. B., Patti, S., Innamorati, M., Lester, D., Girardi, P., & Amore, M. (2016). The communication of suicidal intentions: a meta-analysis. Psychological medicine, 46(11), 2239-2253.
Tsirigotis, K., Gruszczynski, W., & Tsirigotis, M. (2011). Gender differentiation in methods of suicide attempts. Medical science monitor: international medical journal of experimental and clinical research, 17(8), PH65.
World Health Organization (WHO). Global Health Estimates 2016: deaths by cause, age, sex, by country and by region, 2000-2016 [Internet].
Van Heeringen, K. (2018). The neuroscience of suicidal behavior. Cambridge University Press.