Źródła autonomii, stabilności emocjonalnej oraz zdolności do utrzymywanie bliskich relacji upatruje się w stylu przywiązania do opiekuna w dzieciństwie.
Styl przywiązania – termin w psychologii, odnoszący się do wczesnej więzi między dzieckiem a matką (lub innym opiekunem).
Jakość opieki nad dzieckiem od urodzenia do 3 r.ż. wpływa na jego stopień bezpieczeństwa i zaufania do rodziców. To jakim zaufaniem dziecko darzy rodziców przełoży się na to jakie zaufanie będzie miało do świata, natomiast relacje z rodzicami wpłyną na budowanie relacji w dorosłym życiu oraz zdolność do bliskości (potrzeba bezpieczeństwa) i samodzielności (potrzeba autonomii).
Ważna jest równowaga między czasem, czyli emocjonalną dostępnością rodziców a uwagą, tzn. ich dostrojeniem emocjonalnym do dziecka.
Badania na dorosłych pokazały, że u 70% dorosłych styl nawiązywania relacji z dorosłym partnerem jest taki sam jak styl nawiązywania relacji z matką we wczesnym dzieciństwie.
Już Zygmund Freud posiadał teorię, że naszym deficytom emocjonalnym oraz późniejszym problemom w życiu dorosłym jest winna właśnie matka.
Podstawy naukowe styli przywiązania opierają się natomiast na badaniach Johna Bowlby’ego i Mary Ainsworth.
Ainsworth przeprowadziła tzw. procedurę obcej sytuacji.
- Badano reakcję dziecka gdy matka znikała z jego pola widzenia
- Sprawdzano jak dziecko wykorzystuje więź, którą nawiązało z opiekunem
- Stwierdzano jak kształtuje się u dziecka równowaga między bliskością a samodzielnością
Na podstawie obserwacji dzieci oraz ich rodziców wyróżnili 3 rodzaje przywiązania:
- Przywiązanie bezpieczne
Rodzic: dostępny fizycznie i emocjonalnie, wrażliwy, kochający, wsłuchujący się w potrzeby dziecka
Dziecko w eksperymencie: bawi się radośnie i beztrosko obok rodzica; nie upewnia się ciągle, że rodzic jest w pobliżu; traktuje opiekuna jako bezpieczną przystań; jest pozytywnie nastawione wobec obcych ludzi;
Dziecko:
– ufa opiekunowi i czuje się przy nim bezpiecznie
– gdy ma problem przychodzi do rodzica, wiedząc, że zawsze można na niego liczyć
– wierzy, że opiekun jest dla niego zawsze dostępny i gotowy do obdarzenia go wsparciem i opieką
– wie, że rodzic akceptuje zarówno jego dobre jak i „złe” emocje
– widzi świat jako dobre, bezpieczne miejsce, którego nie należy się bać
– buduje przekonanie o własnej wartości i zasługiwaniu na miłość
Dziecko w szkole: zadowolone, zaangażowane, skupione na zadaniu
Dorosłe dzieci:
– mają największą zdolność w tworzeniu trwałych relacji z innymi ludźmi
– mają poczucie własnej wartości, wiedzą, że zasługują na miłość i dobre traktowanie
– nie odczuwają nieustannego lęku przed byciem porzuconym
– nie mają problemów z bliskością, potrafią się otworzyć i odsłonić emocjonalnie przed innymi
– w stresie zwracają się o pomoc do swojego partnera_ki
– cechuje ich ufność do ludzi i pozytywne emocje w relacji z partnerem_ką
- Przywiązanie unikowe
Rodzic: nie reaguje, nie akceptuje negatywnych emocji u dziecka, krytykuje dziecko, stawia mu wysokie wymagania, postawa „radź sobie sam” i „niech się wypłacze”
Dziecko: nie zwraca uwagi na obecność rodzica; po wyjściu nie poszukuje kontaktu z rodzicem albo odrzuca jego potrzebę bliskości; dobrze reaguje na opiekę obcych
Dziecko:
– czuje, że jego problemy nie są ważne,
– odczuwa frustrację,
– ma niską samoocenę,
– ma niską sprawczość („po co mam płakać jeżeli nikt nie reaguje i nikogo to nie obchodzi”)
– nie zwraca się z problemem do rodzica z obawy, że zostanie odrzucone
– jest karane i odrzucane za próby nawiązania z rodzicem bliskiego kontaktu, więc uczy się tego unikać.
-często przejawia zaburzenia łaknienia, wycofanie z kontaktów społecznych
-mają słabą relację z rodzicem, po jakimś czasie przestają szukać z nim kontaktu
Dziecko w szkole: wycofane, ciche, poddenerwowane
Dorosłe dzieci:
– czują się skrępowane bliskością innych,
– mają skłonność do unikania intymności, poczucia frustracji, nudy.
– nie ufają partnerowi
– Zaprzeczają potrzebie więzi, mają silną skłonność do przelotnych związków seksualnych i nadmiernego koncentrowania się np. na pracy zawodowej,
– nie potrafią okazywać uczuć i prosić o pomoc
- Przywiązanie lękowo-ambiwalentne
Rodzic: nieprzewidywalny, niespójny, niedostępny emocjonalnie, reakcje rodzica są zmienne, raz chwali i przytula, innym razem odrzuca. Często akceptuje tylko wtedy, gdy dziecko jest „grzeczne”, a odrzuca, gdy doświadcza ono „złych” emocji.
Dziecko: dziecko nie chce opuścić rodzica i kurczowo się go trzyma; nie chce poznawać otoczenia samodzielnie, robi to tylko gdy towarzyszy mu rodzic; odczuwa duży lek gdy rodzic odchodzi, poszukuje go wzrokiem gdy powraca ale jednocześnie opiera się przed bliskością
Dziecko:
– nie jest pewne tego, czy rodzic pospieszy z pomocą i pocieszeniem,
– dziecko stale upewnia się o jego obecności, odczuwa silny lęk przed rozstaniem, gwałtownie protestuje na samą możliwość rozstania,
– ma problem z rozstaniem z opiekunem, a gdy w końcu go widzi to nie wie czy się cieszyć czy złościć
– po powrocie rodzica okazuje gniew i opór wobec niego, równocześnie sygnalizując potrzebę kontaktu
– wkłada mnóstwo energii, aby przypodobać się rodzicowi i zwrócić na siebie jego uwagę
Dziecko w szkole: nerwowe, brak skupienia, brak poczucia bezpieczeństwa, zadający wiele pytań
Dorosłe dzieci:
– często martwią się o to, czy są kochani naprawdę i czy ich związek jest trwały.
– Mają skłonność do krańcowej namiętności, która nosi cechy obsesji, miłości od pierwszego wejrzenia i huśtawki emocjonalnej.
– Są bardzo zazdrosne i przekonane, że partner ich nie docenia.,
– często czują się nieakceptowane i boją się odrzucenia
Dodatkowy styl przywiązania:
- Zdezorganizowany
Rodzice: na zmianę wykazywali bezradność i wrogość, zaniedbywali lub krzywdzili dziecko,
Dziecko w szkole: złość, depresja, nie podąża za wskazówkami, zadający wiele pytań, w gorącej wodzie kąpany, problemy z nawiązaniem przyjaźni
Dziecko:
– traktuje rodzica jednocześnie jako źródło bezpieczeństwa i zagrożenia
– nie ma wypracowanych strategii odnośnie tego jak radzić sobie w sytuacjach stresowych
– zachowuje się w sposób zdezorganizowany, agresywny oraz chaotyczny
– jest np. z tzw. rodzin patologicznych, gdzie rodzice nie radzą sobie ze swoją rolą
– także u dzieci w domach dziecka
Stein, A. (2014). Dziecko z bliska idzie w świat: rodzina-szkoła-relacje. Wydawnictwo Mamania.
Anna Maria Sobczak
Psycholog, Pedagog